Goryczki (Gentiana) to rośliny wieloletnie z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae), które obejmują wiele gatunków o charakterystycznym gorzkim smaku. Byliny te kojarzą się z atrakcyjnymi niebieskimi kwiatami, ale wciąż nie są zbyt popularne w naszych ogrodach. Bardziej znane są z leczniczych właściwości gorzkich składników, od których wywodzi się ich nazwa. W Polsce znajdują się pod ochroną. Są urokliwe podczas kwitnienia i przyciągają nie tylko spojrzenia, lecz także i pszczoły.
Turyści w polskich górach latem mogą podziwiać okazałe kępy goryczki krzyżowej (Gentiana cruciata) okraszone modrymi kwiatami. W tych rejonach występuje też goryczka trojeściowa (Gentiana asclepiadea), goryczka wąskolistna (Gentiana pneumonanthe) czy goryczka śniegowa (Gentiana nivalis). Te i inne gatunki rosną głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej, w górach oraz na obszarach tundry, ale też spotkać je można np. na Falklandach. Liście goryczki wyrastają po dwa przeciwlegle skręcone wokół łodygi, a kwiaty są dzwonkowate lub lejkowate.
Goryczki należą do roślin o niejednolitych wymaganiach glebowych, dlatego mogą sprawiać problemy, ale wytrwałym ogrodnikom odwdzięczają się obfitym kwitnieniem. Dobrze znoszą nasze zimy. Nie lubią być przesadzane, dlatego ważny jest właściwy dobór stanowiska.
Błękitne morze kwiatów
Spośród goryczek najbardziej znane są:
Goryczka trojeściowa (Gentiana asclepiadea) dorasta do 100 cm w naturalnych stanowiskach. Ich kilkucentymetrowe kwiaty o intensywnie niebieskiej barwie zamykają się na noc. Kwitnie od lipca do września. Nie jest atakowana przez choroby i szkodniki. Wymaga regularnego podlewania latem.
Goryczka krzyżowa (Gentiana cruciata) długo kwitnąca bylina o wysokości około 20 cm, podczas kwitnienia 40 cm. Gleba przeciętna o obojętnym odczynie, raczej wilgotna jest dla nich odpowiednia – jest to jedna z najmniej wymagających goryczek. Lubią słońce. Gentiana cruciata 'Blue Cross' jest nieco wyższa, a niebieskie kwiaty pojawiają się podobnie jak u poprzedniczki od lipca do września. Może być polecana na bardziej suche stanowisko.
Goryczka chińska ‘Plena’ (Gentiana sino-ornata ‘Plena’) - odmiana o pełniejszych kwiatach, płożąca się i tworząca zielone dywany, które we wrześniu stają się niebieskie. Nie przekracza 20 cm, porasta gleby kwaśne, żyzne, niezawierające wapnia.
Goryczka bezłodygowa (Gentiana acaulis) natomiast kwitnie wiosną, w kwietniu i maju, rośnie powoli i jest wymagająca, lecz gdy polubi stanowisko, staje się prawdziwą ozdobą ogrodu. Preferuje wilgotną glebę wapienną i dobrze rośnie wśród kamieni. Nie przekracza 10 cm.
Goryczka wiosenna (Gentiana verna ssp. Tergestina) kwitnie także w pierwszej połowie roku i dorasta do 10 cm. Ciemnoniebieskie kwiaty najobficiej zdobią roślinę na stanowiskach słonecznych do półcienistych, niezbyt gorących, na glebach wapiennych, przepuszczalnych i umiarkowanie wilgotnych.
Goryczka szorstka (Gentiana scabra), czyli inaczej goryczka chińska, jest używana w tradycyjnej medycynie chińskiej jako środek wzmacniający żołądek i stymulujący apetyt. W ogrodzie zaś preferuje lekko ocienionego stanowiska. Wymaga próchniczej, przepuszczalnej, dość wilgotnej gleby z dodatkiem kwaśnego torfu oraz gliny. Nie lubi jednak nadmiaru wody w glebie. Odmiana goryczki szorstkiej 'Blue Power' tworzy 20-centymetrowe poduchy, które w sierpniu i wrześniu zdobią wyprostowane ciemnoniebieskie kwiaty.
Nie tylko niebieskie rarytasy
Bywają gatunki czy odmiany goryczki o innym zabarwieniu kwiatów, np. goryczka żółta (Gentiana lutea), jak sama nazwa wskazuje o jasnych kwiatach umiejscowionych naprzeciwlegle na wysokiej łodydze. Najrzadziej spotykana w ogrodach, choć często występująca w naturze w europejskich górach na południe od Polski. Jedną z przyczyn niepopularności jest zapewne fakt, że młoda sadzonka zakwita dopiero po wielu latach po posadzeniu. Częściej bywa uprawiana ze względu na wybitne walory prozdrowotne kłączy (działanie przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne, uspokajające, żółciopędne, antyoksydacyjne i inne).
Goryczka trojeściowa 'Pink Swallow' (Gentiana asclepiadea 'Pink Swallow') mrozoodporna bylina osiągająca 40 cm o różowych kwiatach pojawiających się od lipca do października preferuje półcieniste, wilgotne stanowiska i lekko zasadową glebę.
Goryczkę tybetańską (Gentiana tibetica) o białokremowych kwiatach można spotkać częściej w ogrodach. To bylina łatwiejsza w uprawie od innych przedstawicieli gatunku. Bukiety kwiatów o ciemniejszych pąkach jaśniejących w miarę kwitnienia wychylają się latem spośród ostro zakończonych liści na łodygach o wysokości około 50 cm.
Białymi kwiatami wyróżnia się także kwitnąca jesienią 20-centymetrowa goryczka chińska ‘Alba’ (Gentiana sino-ornata 'Alba’). Preferuje ciemniejsze wilgotne stanowiska, kwaśną glebę, nie przemarza i w sprzyjającym otoczeniu tworzy dywany białych kwiatów.
Goryczka purpurowa (Gentiana purpurea) pokrojem nieco podobna do goryczki żółtej, ale o kwiatach fioletowo-purpurowych, okazale prezentuje się w ogrodach. Jest to jednak rzadka roślina zagrożona wyginięciem.
Ciekawą różową barwę kwiatów mają także odmiany Zuiko Rindo (różowa), 'Little Pinkie' (też różowa), Ashiro 'Lipstick' (purpurowo-różowa).
Goryczkom szkodzą nadmiary: słońca, wody zwłaszcza zimą, lecz też i niedobory w zależności od gatunków np. wapnia, czy próchnicy w glebie.
Dlaczego goryczki nie są tak popularne, jak na to zasługują?
Goryczki nie są często spotykane w sklepach i centrach ogrodniczych, choć niewątpliwie zasługują na zainteresowanie i upowszechnienie. Byliny z tej grupy są wyzwaniem także dla producentów sadzonek roślin ozdobnych. Nasiona wschodzą nieregularnie, długo rosną zanim osiągną wartość handlową. Bywają dosyć kapryśne, jeśli coś im nie odpowiada. Gdyby nie osobiste zainteresowanie i zamiłowanie do goryczek niektórych szkółkarzy, zapewne oferta rynkowa nie byłaby tak bogata.
Sadząc rośliny z tej grupy, można jedynie sugerować zapoznanie się każdorazowo z upodobaniami co do pH gleby danej odmiany i wymaganiami odnośnie do stanowiska. Jeśli nie boimy się wyzwań i poświęcimy goryczkom trochę uwagi na wstępie, żadne inne rośliny nie będą tworzyć tak pięknych niebieskich kobierców jak one.
Goryczka w medycynie ludowej
Goryczkowate są znane ze swoich właściwości leczniczych. Gorzkie substancje zawarte w korzeniach wykazują działanie żółciopędne, stymulujące wydzielanie żółci i ułatwiające trawienie. Ponadto, goryczka jest czasami stosowana jako środek stymulujący apetyt, łagodzi zgagę oraz zmniejsza stany zapalne, a także działa przeciwbólowo.
Pamiętajmy, że w przypadku jakichkolwiek dolegliwości przed zażyciem ziół, trzeba skonsultować się z lekarzem i sprawdzić, czy przyjmowane leki nie będą wchodzić w reakcje z preparatami roślinnymi.
Źródło: pietrzykowscy.pl
