Klasycyzm to najważniejszy kierunek artystyczny epoki oświecenia. Samo słowo klasyczny oznacza: „nawiązujący do kultury antyku”, jak również „wzorcowy, doskonały”. Klasycy XVIII – wieczni w twórczości artystów starożytnych dostrzegali wzór mądrości, piękna, harmonii, dobrego smaku, równowagi między treścią a formą dzieła i te same zasady starali się realizować we własnej twórczości.
W muzyce klasycyzm obejmuje lata od śmierci Bacha – 1750r. do ok. 1820 r. Twórcy zrezygnowali z barokowej polifonii, natomiast główne znaczenie nadali jednej linii melodycznej, najczęściej brzmiącej w najwyższym głosie. Pozostałe głosy pełniły rolę akompaniamentu. Tak powstała homofonia, technika kompozytorska charakterystyczna dla okresu klasycyzmu. Kompozytorzy posługiwali się nią w takich formach muzycznych, jak symfonia, sonata, koncert, kwartet smyczkowy. Formy te składały się z części skonstruowanych pod względem nastroju i tempa. Cechowała je budowa okresowa, zwięzła linia melodyczna i przejrzysta faktura. Trzej najwybitniejsi klasycy: Joseph Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart i Ludwig van Beethoven działali w Wiedniu, ówczesnej muzycznej stolicy Europy. Dlatego nazwano ich później klasykami wiedeńskimi.
Franz Joseph Haydn urodził się 31 marca 1732 roku w małej austriackiej wiosce Rohrau położonej w pobliżu granicy z Węgrami. Ojciec był kołodziejem, a matka kucharką, nie mieli pieniędzy na kształcenie syna. Na szczęście, ich kuzyn, kierownik chóru z pobliskiego Hainburga, zaproponował, że zajmie się chłopcem i w 1738 roku Joseph na zawsze opuścił dom rodzinny. Otrzymał podstawowe wykształcenie muzyczne i nauczył się śpiewać w chórze. Los uśmiechnął się do Haydyna, gdy został zauważony przez kapelmistrza katedry św. Stefana w Wiedniu, który przebywał z wizytą w Hainburgu w 1740 roku. Rodzice Haydna z wdzięcznością przyjęli jego propozycję przyjęcia chłopca do chóru. Wiodło mu się dobrze przez dziesięć lat, dopóki śpiewał pięknym sopranem. Lecz, kiedy w wieku 17 lat przeszedł mutację, kapelmistrz wyrzucił go z chóru.
Haydn znalazł się na ulicy bez żadnych perspektyw na przyszłość. Ubłagał wtedy innego, również ubogiego muzyka o kąt na obskurnym poddaszu. Ledwo wiązał koniec z końcem grając w niedziele w kościele na organach i dając lekcje muzyki. Haydn chciał komponować, a ponieważ trudne lata spędzone w chórach nie dały mu wykształcenia w dziedzinie teorii muzyki, zaczął uczyć się sam. Początkowo nie było jednak nikogo, kto by nim pokierował, dopiero włoski kompozytor Podpola zaproponował mu korektę jego dzieł w zamian za akompaniowanie. Jedynie dzięki ciężkiej pracy Haydnowi udało się zatrudnić jako nauczyciel muzyki w wielu arystokratycznych rodzinach, dla których napisał pierwszy z 83 kwartetów smyczkowych. Pracodawcy przedstawili go wpływowym osobom i odtąd odnosił już same sukcesy:
1759 – początek pracy u hrabiego Morzina, napisanie pierwszej symfonii;
1761 – objęcie stanowiska wicekapelmistrza na dworze Esterhazych;
1766 – awans na kapelmistrza;
1782 – poznanie Mozarta w Wiedniu, początek przyjaźni;
1790 – śmierć księcia Miklósa; zakończenie oficjalnej służby u Esterhazych z zachowaniem pensji;
1791 – pierwsza podróż do Anglii z dyrygowaniem i komponowaniem;
1792 – poznanie Beethovena w Bonn w drodze powrotnej z Anglii na koronację nowego cesarza;
1794-95 – druga wizyta w Anglii, inspiracja muzyką Händla do skomponowania własnych oratoriów;
1798 – pierwsze wykonanie oratorium Stworzenie świata;
1809 – 31 maja – śmierć w Wiedniu.
Określenie Sturm und Drang, w muzyce używane jest wobec kompozytorów z lat 70-tyc i 80-tych XVIII wieku. Muzyka ta miała wzburzać uczucia słuchaczy. Wyróżnia się obecnością nieoczekiwanych pauz, gwałtownych modulacji oraz nagłych zmian dynamicznych.
W twórczości Haydna mianem Sturm und Drang-Periode został nazwany okres lat 1768-73. charakteryzuje go krystalizacja trzech typowych form klasyki wiedeńskiej – sonaty, kwartetu smyczkowego i symfonii. W symfoniach normą staje się budowa 4-częściowa, następuje tez dalsza indywidualizacja poszczególnych części. Na okres ok. 1770 przypada zainteresowanie Haydna formami polifonicznymi, które weszły w skład form cyklicznych. Symfonie z tego okresu to nr. 44, 45 i 49. Mimo, że Haydn był wybitnym przedstawicielem klasycyzmu, zwłaszcza w utworach w stylu Sturm und Drang, to zauważyć można jednak zwiastuny romantyzmu. Wyrażają się one przede wszystkim poprzez wykorzystywanie mało popularnych akordów, stosowanie rzadkich molowych tonacji oraz nagłe nieoczekiwane zmiany nastroju.
Opracowanie na podstawie bibliografii W.M.
Bibliografia:
1. Majchrowski Zbigniew, Mrowcewicz Krzysztof, Sitarski Piotr, Szwarcman Dorota: Człowiek – Twórca kultury, STENTOR, Warszawa, 2003;
2. Encyklopedia muzyki, Red. Nauk. Andrzej Chodkowski, PWN, Warszawa, 1995;
3. Czasopisma Muzyka Mistrzów, Haydn – mistrz klasyki; Haydn – wiedeński klasyk
