Najczęstszą przyczyną udaru mózgu jest migotanie przedsionków. To powszechne zaburzenie rytmu pracy serca, popularnie nazywane arytmią, obecnie dotyka prawie 4,5 miliona osób w Europie.[1] Choroba, objawiająca się kołataniem w klatce piersiowej, nie jest jednak wyrokiem. Odpowiednio wczesne wykrycie jej i wdrożenie działań profilaktycznych pozwoli nam cieszyć się długim i dobrym życiem.
Dlaczego udar mózgu jest tak groźny?
Migotanie przedsionków, choć samo w sobie nie stanowi dużego zagrożenia, może prowadzić do groźnych następstw. Jest bowiem znacznym obciążeniem organizmu. Szacuje się, że stanowi przyczynę nawet do 30 proc. udarów mózgu.[2] Te z kolei są wiodącą przyczyną zgonów na świecie, z roczną śmiertelnością na poziomie 5,5 miliona.[3] Często przejście udaru, nawet jeśli nie kończy się tragicznie, wiąże się np. z trwałą niepełnosprawnością, która może dotykać nawet połowy chorych.[4]
- W migotaniu przedsionków wyróżnia się trzy główne ścieżki terapeutyczne. Standardowe leczenie obejmuje stosowanie leków antykoagulacyjnych, leczenie objawowe oraz kontrolę chorób towarzyszących i innych czynników ryzyka.[5] Osoby cierpiące na migotanie przedsionków często słyszą o lekach NOAC, będących alternatywą dla leków starszej generacji. To leki przeciwzakrzepowe nie będące antagonistami witaminy K, obecne na polskim rynku od kilkunastu lat, które stosuje się u osób po przebytym udarze lub w ramach jego prewencji – tłumaczy Magdalena Marzec, Rx Department Director STADA.
Przedsionki w sercu i udar w mózgu? A co to ma wspólnego?
Aby dobrze wytłumaczyć, na czym polega udar niedokrwienny mózgu, warto zacząć od początku. Jedną z podstawowych przyczyn tego zjawiska mogą być problemy kardiologiczne – jak wspomniane powyżej migotanie przedsionków, czyli nieskoordynowana praca „zaślepek” w naszym sercu, które odpowiadają za to, czy krew w danym momencie płynie, czy nie.
W uproszczeniu, w przypadku problemów kardiologicznych może dojść do sytuacji, w której powstała z różnych powodów skrzeplina trafia do naczyń krwionośnych i krąży po ciele, by ostatecznie wylądować w naszej głowie. Tam blokuje tętnice, w efekcie czego krew nie dociera do mózgu. Właśnie tak powstaje udar.
Profilaktyka – coś, na co masz wpływ
Choć statystyki dotyczące chorób serca na pierwszy rzut oka mogą wydawać się niepokojące, warto jednak zauważyć, że istnieje wiele możliwości na zmniejszenie ryzyka udaru mózgu. Choć na zagrożenie nim mają wpływ predyspozycje genetyczne, stan naszego zdrowia, jak i niezależne od nas elementy – jak na przykład wiek czy wzrost – profilaktyką jesteśmy jednak w stanie zdziałać naprawdę wiele. Wprowadzenie zmian w obszarze tzw. czynników modyfikowalnych, związanych ze stylem życia, może nam pomóc ustrzec się przed tym naprawdę groźnym schorzeniem.
Jakie kroki podjąć?
Oprócz skonsultowania się z lekarzem i sumiennego przestrzegania zaleceń specjalisty, warto przyjrzeć się naszym codziennym nawykom. Poniżej zebraliśmy trzy sugestie drobnych zmian, które pomogą zadbać o serca (i mózgi), utrzymując je w dobrym zdrowiu i redukując zagrożenie podstępnymi skrzeplinami.
Porzucenie używek. Ryzyko wystąpienia udaru mózgu znacząco zwiększa chociażby palenie papierosów. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia korzyści z odstawienia tytoniu zauważymy zarówno natychmiast, jak i w perspektywie długoterminowej. Już po 20 minutach od ostatniego papierosa spada nasze tętno. Poziom tlenku węgla we krwi wraca do normy po 12 godzinach, a już po upływie doby zmniejsza się ryzyko ostrego zawału serca. Po kilku latach utrzymywanej abstynencji ryzyko udaru mózgu zmniejsza się do poziomu porównywalnego do osób niepalących.[6]
Wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej. Systematyczna aktywność fizyczna pomaga człowiekowi utrzymać prawidłową masę ciała oraz, co ważne, obniżyć ciśnienie i poziom cholesterolu we krwi. Dorosłym zaleca się ruch co najmniej 3 razy w tygodniu, a najlepiej codziennie, przez przynajmniej pół godziny.[7]
Przestrzeganie zdrowej diety. Zdrowa dieta to klucz w dbaniu o serce i zapobieganiu poważnym schorzeniom. Źle prowadzona, może skończyć się nadwagą oraz skutkować podwyższonym ciśnieniem krwi i wysokim poziomem cholesterolu. Wszystkie te czynniki zwiększają ryzyko udaru mózgu. Aby go uniknąć, należy ograniczyć spożywanie tłuszczów zwierzęcych. Dobrze jest wybierać pokarmy bogate w błonnik, produkty pełnoziarniste, a także niskotłuszczowe produkty mleczne, ryby, rośliny strączkowe i oliwę z oliwek. Należy ograniczyć również spożycie soli (sodu), ponieważ może to pomóc obniżyć ciśnienie krwi. Ważne jest pamiętanie o spożywaniu wystarczającej ilości owoców i warzyw.[8], [9],[10]
Waga profilaktyki, ścieżki terapeutyczne
- Szacuje się, że u około 20 proc.[11] pacjentów z migotaniem przedsionków nie występują żadne objawy, co utrudnia diagnozowanie tego schorzenia. Skupienie się na edukacji i precyzyjnej diagnostyce może więc pomóc chronić pacjentów przed poważnymi konsekwencjami, takimi jak udar mózgu. Niezwykle ważne są działania profilaktyczne. Wczesna ocena ryzyka i zmiana stylu życia może zmniejszyć zapadalność i śmiertelność związaną z udarem – mówi Magdalena Marzec, Rx Department Director w firmie STADA.
Edukacja dzieci
Udar mózgu to druga najczęstsza przyczyna śmierci i trzecia najczęstsza przyczyna niepełnosprawności. Niewystarczająca wiedza i brak umiejętności rozpoznawania objawów udaru mózgu sprawiają, że większość pacjentów zgłasza się do szpitali zbyt późno. W odpowiedzi na ten problem powstał program FAST Heroes skierowany do przedszkolaków i uczniów klas 1–3. – Chcemy wykorzystać entuzjazm dzieci, aby to one stały się nauczycielami dla swoich dziadków – mówi Jan van der Merwe, międzynarodowy koordynator programu FAST Heroes, lider Inicjatywy Angels.
Jak podaje Narodowy Fundusz Zdrowia, udar mózgu jest drugą najczęstszą przyczyną zgonu, zaraz po chorobach serca, i najważniejszą przyczyną niesprawności osób dorosłych. Co roku w Polsce rejestruje się ponad 70 tys. przypadków niedokrwiennego udaru mózgu, które stanowią 87 proc. wszystkich udarów.
Szybkie rozpoznanie objawów i dotarcie do szpitala z oddziałem udarowym umożliwia skuteczne leczenie. Polskie dane pokazały, że leczenie trombolityczne redukuje ryzyko zgonu o 26 proc., a trombektomia mechaniczna – o 17 proc. Brak umiejętności rozpoznawania objawów udaru mózgu sprawia jednak, że duża liczba chorych nie trafia na czas do szpitali. NCBI podaje, że skuteczne leczenie powinno zostać wdrożone w ciągu 4,5 godz. Zaledwie 15 proc. pacjentów po udarze trafia do szpitala w tym czasie. Program FAST Heroes ma pomóc to zmienić.
– Projekt wykorzystuje entuzjazm dzieci do nauki i dzielenia się wiedzą. Dajemy dzieciom wiedzę na temat najczęstszych objawów udaru i uczymy je numerów alarmowych, na przykład lokalnego numeru alarmowego 112. Dzieci dowiadują się o objawach, na tym jednak nie poprzestajemy – dajemy dzieciom zadanie, aby przekazały swoim dziadkom zdobytą wiedzę. Okazało się, że bardzo skuteczną metodą jest nie tylko rozmowa bezpośrednio z dziadkami czy osobami obciążonymi ryzykiem udaru, ale też wykorzystanie entuzjazmu dzieci, aby to one stały się nauczycielami dla swoich dziadków – tłumaczy agencji Newseria Biznes Jan van der Merwe, międzynarodowy koordynator programu FAST Heroes, lider Inicjatywy Angels Biznes, która jest projektem doskonalenia opieki zdrowotnej nad osobami z udarem mózgu na całym świecie.
Wiek, w którym występuje pierwszy udar, wynosi w Europie 70,3 lata. Jednocześnie z raportu Eurostat Aging Europe wynika, że ponad 54 proc. osób w wieku 50–64 lat, tzw. pokolenia wyżu demograficznego, spędza kilka dni w tygodniu na opiece nad wnukami. Wiedza przekazywana najmłodszym może więc potencjalnie dotrzeć do dużej części społeczności, np. dziadków.
FAST Heroes 112 to międzynarodowy program edukacyjny, rekomendowany przez Komisję Europejską w ramach inicjatywy Razem Zdrowsi. Skierowany jest do dzieci w wieku pięć–dziewięć lat. Jego głównym celem jest nauczenie najmłodszych odpowiedniej reakcji w przypadku zagrożenia zdrowia czy życia. Podczas pięciu lekcji dzieci uczą się rozpoznawać objawy udaru mózgu. To tzw. zasada FAST, od którego pochodzi nazwa programu: F jak face – czyli opadanie kącika ust, asymetria twarzy, A jak arm – czyli opadnięta ręka, niedowład, S jak speech – czyli bełkotliwa mowa oraz T jak time – czyli w przypadku zaobserwowania u chorego jednej z powyższych zmian należy jak najszybciej przetransportować go do szpitala.
Docelowo programem ma zostać objętych milion dzieci na całym świecie.
– Program jest realizowany na całym świecie z udziałem ponad 500 tys. dzieci. W Polsce już 66 tys. dzieci przeszło edukację w ramach programu FAST Heroes w 1800 salach lekcyjnych w całym kraju. Efekty programu są widoczne – badania potwierdzają, że dzięki niemu dwukrotnie większa jest wiedza o czynnikach ryzyka udaru. Mamy również przykłady dzieci z różnych krajów, które dzięki tej wiedzy ocaliły swoich dziadków. Dysponujemy także aktualnymi danymi z Polski, które wskazują, że więcej osób rozpoznaje swoje objawy – wiemy to na podstawie badań prowadzonych wśród pacjentów w szpitalach – podkreśla ekspert.
Ponad 30 proc. rodziców, których dzieci wzięły udział w programie, miało rodziców lub teściów mieszkających z nimi, a 38 proc. bliskiego krewnego lub przyjaciela rodziny, który przeszedł udar. Rodzice, którzy przyznali, że ich dzieci chętnie brały udział w kampanii, podkreślali, że dziecko zrozumiało przekaz (93 proc.) i przekazało wiadomości członkom rodziny (86,8 proc.). Rodzice zgodzili się też, że kampania zwiększyła ich pewność co do tego, co zrobić, gdy ktoś przechodzi udar (91,4 proc.).
– Aby nauczyć dzieci reagowania na różne niebezpieczne sytuacje i budować w nich takie kompetencje, warto przede wszystkim postawić na zabawę, która jest najważniejszym środkiem docierania do dzieci, i na różnorodność form, które będziemy stosować. Kiedy pojawiają się piosenki, różne prace plastyczne, opowiadania i historie, będzie to dla nich bardzo wspierające i sprawi, że będą lepiej zapamiętywać i stosować później tę wiedzę w praktyce – mówi Monika Sobkowiak, nauczycielka wychowania przedszkolnego, neurologopedka i autorka materiałów edukacyjnych.
Z badania wynika, że dzieciom najbardziej podobały się postacie i bohaterowie FAST oraz filmy animowane. Dorośli doceniają sposób, w jaki nauka staje się zabawą. Wysokie opinie miały też e-booki online i zeszyty ćwiczeń.
– Największym walorem programu jest to, że dostarcza on bardzo różnorodnych środków, bo pojawiają się bardzo ciekawe animacje, piosenki, prace plastyczne, aktywności, z których małe dziecko może skorzystać. Ale to, co najbardziej transferuje tę wiedzę do małego dziecka, to jest sam motyw superbohatera i to, że dziecko w toku programu może się tym superbohaterem także poczuć – mówi Monika Sobkowiak podczas spotkania z grupą dzieci ze Szkoły Podstawowej Nr 1 im. K. K. Baczyńskiego w Dobczycach.
Placówki zainteresowane dołączeniem do programu edukacyjnego FAST Heroes otrzymują nieodpłatne zeszyty ćwiczeń dla dzieci, ułatwiające przekazywanie wiedzy. Materiały zostały opracowane przez Wydział Edukacji i Polityki Społecznej Uniwersytetu Macedońskiego. Większość rodziców pozytywnie ocenia te materiały.
– Przekazując dzieciom wiedzę na temat ochrony zdrowia i reagowania na różne niebezpieczne sytuacje, musimy być bardzo wrażliwi na to, aby ich nie przestraszyć. Warto pokazywać takie rzeczy, w których mamy pewność, że dziecko rzeczywiście jest w stanie zareagować wtedy samodzielnie albo wezwać karetkę, wybierając numer alarmowy – ocenia ekspertka. – Im więcej razy dziecko miało okazję to przećwiczyć, to tym większą mamy pewność, że w danej sytuacji zareaguje.
Źródło: Newseria, STADA/PL/2024/621
O firmie STADA Pharm
STADA Pharm to część niemieckiego koncernu STADA Arzneimittel AG obecnego na rynku farmaceutycznym od ponad 125 lat. STADA Arzneimittel AG z siedzibą w Bad Vilbel sprzedaje swoje produkty w blisko 120 krajach, plasując się w czołówce wiodących światowych producentów leków i wyrobów farmaceutycznych.
STADA Pharm, stawiając sobie za cel dynamiczny rozwój na polskim rynku farmaceutycznym, konsekwentnie buduje swoją pozycję w oparciu o dwufilarową strategię obejmującą wysokiej jakości leki generyczne (w tym leki specjalistyczne) oraz konsumenckie produkty zdrowotne wydawane bez recepty. Firma zaopatruje krajowy rynek w leki przeciwbólowe, leki stosowane w zaburzeniach układu nerwowego i sercowo-naczyniowego, urologii i cukrzycy, a także w szerokie portfolio produktów dostępnych bez recepty czy preparaty stosowane w leczeniu i pielęgnacji skóry. Poprzez współpracę ze środowiskiem medycznym i działania edukacyjne, STADA Pharm zyskała miano eksperta oraz zaufanego Partnera w Leczeniu Bólu.
Dodatkowe informacje o STADA Pharm znajdują się na stronie: https://www.stadapoland.pl/.
[1] Escudero-Martínez I, Morales-Caba L, Segura T. Atrial fibrillation and stroke: A review and new insights. Trends Cardiovasc Med. 2023;33(1):23-29. doi:10.1016/j.tcm.2021.12.001
[2] Kowalski O. Atrial fibrillation. Lekarz POZ. 2020;6(2):89-96.
[3] https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/244126/ryglewicz_epidemiologia_udaru_mozgu_2007.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp z dnia 9 kwietnia 2024 r.]
[4] https://www.termedia.pl/neurologia/ISC-2023-Terapia-endowaskularna-w-udarze-niedokrwiennym-mozgu,50445.html [dostęp z dnia 9 kwietnia 2024 r.]
[5] Piasecki A. Non-vitamin K antagonist oral anticoagulants (NOAC) in nonvalvular atrial fibrillation – in-group comparison. Prospects in Pharmaceutical Sciences. 2022;20(1):26-31. doi:https://doi.org/10.56782/pps.36
[6] https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/dlaczego-warto-rzucic-palenie[dostęp z dnia 9 kwietnia 2024 r.]
[7] https://www.fum.info.pl/page/index/192[dostęp z dnia 9 kwietnia 2024 r.]
[8] https://www.nfz-lodz.pl/attachments/article/5712/%C5%9Aroda%20z%20profilaktyk%C4%85%20-%20Profilaktyka%20udaru%20m%C3%B3zgu.pdf[dostęp z dnia 9 kwietnia 2024 r.]
[9] https://dietetykakliniczna.com.pl/udar-mozgu-profilaktyka-i-zywienie-po-przebytym-udarze-mozgu-czym-jest-dysfagia-i-jak-ja-leczyc-dzieki-diecie/[dostęp z dnia 4 marca 2024 r.]
[10] https://dietetycy.org.pl/charakterystyka-i-prewencja-udaru/[dostęp z dnia 9 kwietnia 2024 r.]
[11] https://pulsmedycyny.pl/migotanie-przedsionkow-niszczy-serce-i-mozg-888570[dostęp z dnia 9 kwietnia 2024 r.]
