Dziewięćsił przejawiał swój wigor na stanowiskach ubogich w wodę, o czym pisaliśmy w części 1. artykułu. Wielosił natomiast nie lubi suszy, za to świetnie radzi sobie na wilgotnych łąkach, w słońcu i półcieniu. Przyjrzyjmy się tej wdzięcznej, leczniczej roślinie, która coraz śmielej wkracza do ogrodów ozdobnych, oraz najnowszym naukowym doniesieniom na jej temat.
Wielosił błękitny (Polemonium caeruleum, dawniej P. coeruleum), zwany również sinicą, drabiną Jakuba lub modrzykiem, to jedyny, naturalnie występujący, głównie w północno-wschodniej części kraju, ściśle chroniony przedstawiciel tej rodziny w Polsce, rosnący także w Skandynawii, Alpach i Pirenejach oraz na Syberii. Nazwa zapowiada wiele dobrego. Zobaczmy w szczegółach…
Wielosił w ogrodzie
Wielosił jest byliną z rodziny Polemoniaceae o grubym ukorzenionym kłączu. Liście są pierzaste, lancetowate, złożone, dorastają w zależności od odmiany i stanowiska od 10 do 40 cm. Solidne, puste w środku pędy kwiatowe z charakterystycznymi listkami osiągają wysokość od 50 nawet do 100 centymetrów, stanowiąc błękitną czapą nad zieloną okazałą kępą. Mimo że liście dobrze się prezentują w czasie wegetacji, to jednak największą ozdobą są liczne pachnące niebieskie kwiaty (średnica około 2 cm) zebrane w kwiatostany typu wiecha (czy może bardziej wierzchotka) z wyraźnymi żółtymi pylnikami, pojawiające się od maja do lipca, a nawet sierpnia. Jeśli pędy kwiatostanowe zostaną przycięte, bylina zakwitnie powtórnie. Wielosił wabi pszczoły i bywa uprawiany jako roślina miododajna. Nie straszne mu zimowe i wiosenne przymrozki pod warunkiem, że stanowisko jest odpowiednie, czyli słoneczne lub półcieniste, a gleba wilgotna, obojętna lub lekko kwaśna, próchniczna, przepuszczalna i zasobna w składniki pokarmowe. Wielosił jest łatwy w uprawie ogrodowej, lubi podlewanie, nie trapią go choroby i szkodniki. Można go rozmnażać z nasion.
Wielosił błękitny występuje w odmianach o różnej barwie kwiatów i liści:
‘Bambino Blue’ ma bardziej krępy pokrój i dłużej kwitnie na niebieski kolor;
Wielosił błękitny ‘Alba’ i 'Blue Pearl' obsypują się białymi kwiatami;
Ciekawym ulistnieniem charakteryzują się odmiany wielosiłu: ‘Brise d'Anjou’ - liście biało obrzeżone oraz 'Snow and Sapphires' – odmiana wyższa o wzniesionym pokroju kremowo-zielone liście i niebieskawych kwiatach.
Inne gatunki wielosiłu są również coraz częściej spotykane w ogrodach. Dobrym przykładem jest atrakcyjny wielosił rozesłany (Polemonium reptans) o liściach zielonych lub różnobarwnych:
'Touch of Class' o jasnobłękitnych kwiatach i zielono-białych liściach;
Żółto obrzeżone liscie mają odmiany 'Lambrook Gold' – o fioletowoniebieskich kwiatach oraz
Gold Feathers' - o kwiatach raczej liliowych;
Polemonium reptans ‘Stairway to Heaven’ natomiast ma nietypowo biało-różowo obrzeżone liście i niebieskie kwiaty.
W ofercie szkółkarskiej pojawia się także wielosił jezoński (Polemonium yezoense) 'Purple Rain Strain' o lekko bordowych liściach i łodygach oraz ciemniejszych, niebieskofioletowych kwiatach.
Wielosił różowy (Polemonium carneum) 'Aplicot Delight' wyróżniają nietypowe jasnoróżowe kwiaty.
Wielosił północny (Polemonium boreale) 'Heavenly Habit' to niższa, zwarta odmiana o ciemniejszych kwiatach, kwitnąca od czerwca do sierpnia, występująca naturalnie w Skandynawii.
Wiele sił, czyli wielosił w medycynie
Wielosił od dawna znajduje się w obszarze zainteresowań polskich, rosyjskich i bułgarskich naukowców jako roślina lecznicza. Surowcem zielarskim są głównie części podziemne: korzenie i kłącza, ale ostatnio - także nadziemne. Najważniejszym związkiem leczniczym zawartym w wielosile błękitnym okazały się saponiny, które m.in. działają grzybobójczo na drożdżaki typu Candida.
Wielosił działa wykrztuśnie, lecz też hamuje napady kaszlu, ułatwiając oddychanie. W chorobach przeziębieniowych działa napotnie, łagodzi schorzenia nosa, uszu, gardła, oskrzeli i płuc, a nawet pozytywnie wpływa na przebieg chorób takich jak koklusz czy gruźlica. Jest polecany w schorzeniach układu pokarmowego: w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, wzdęciach, infekcjach grzybiczych i bakteryjnych. Działa odtruwająco, rozkurczowo i przeciwbólowo. Ponadto obniża ciśnienie krwi oraz poziom cholesterolu. Znajduje zastosowanie w chorobach układu nerwowego, np. padaczce. Pobudza, dodaje sił witalnych, podnosi odporność na choroby infekcyjne. Na szczególne podkreślenie zasługują walory uspokajające wielosiłu, które przewyższają 10 razy znany i stosowany od wieków w fitoterapii kozłek lekarski. Te wybitne właściwości wielosiłu błękitnego były znane już w starożytności i polecano go w łagodzeniu bezsenności, pobudzenia nerwowego, nerwicy serca i żołądka. W medycynie ludowej leczono nim choroby układu moczowo-płciowego i weneryczne.
Znajduje zastosowanie także zewnętrznie w chorobach dermatologicznych związanych z przerostem chorobotwórczych grzybów i bakterii w obrębie skóry głowy, oczu i włosów. Działa przeciwłojotokowo, ograniczając trądzik, łupież i inne choroby skóry.
Nalewki, napary i wywary z zawartością wielosiłu należy pić w czasie posiłku lub po nim, aby zniwelować potencjalnie drażniące działanie saponin. Drugie ostrzeżenie dotyczy działania przyspieszającego krzepnięcie krwi, zawsze zatem należy skonsultować się przed ich stosowaniem z profesjonalistą.
Wielosił błękitny okiem naukowców
Współcześnie naukowcy, m.in. prof. Grażyna Łaska z Politechniki Białostockiej wraz z zespołem, prowadzą badania nad alkoholowymi ekstraktami z części podziemnych i nadziemnych wielosiłu błękitnego. Z analiz wynika, że w korzeniach i kłączach saponiny występowały liczniej i były bardziej zróżnicowane, natomiast w ekstrakcie z liści przeważały flawonoidy.
Ekstrakt z korzenia tej rośliny wykazuje doskonałe działanie ograniczające aż o 86% wzrost wiciowca pasożytniczego (Trypanosoma brucei), przenoszonego przez muchę tse-tse, odpowiedzialnego za prowadzącą do śmierci śpiączkę u ludzi, bydła i koni. Badania dały na tyle mocne i nowatorskie potwierdzenie, że zdecydowano się je opatentować. Posłużą w przyszłości do produkcji nowych leków przeciwpasożytniczych na bazie ekstraktów z korzenia wielosiłu w leczeniu głównie trypanosomatozy (Patent PL 237956 B1).
Ekstrakt alkoholowy z części nadziemnych wielosiłu błękitnego w badaniach zespołu prof. G. Łaskiej wykazywał zahamowanie wzrostu patogennych szczepów bakterii pałeczki okrężnicy Escherichia coli. Bakteria ta bytuje w jelicie grubym, uczestniczy w trawieniu pokarmu i produkcji witamin z grupy B i K. Poza jelitem może jednak wykazywać właściwości chorobotwórcze. Niektóre szczepy tej bakterii mogą wnikać do tkanek i wywoływać stany zapalne, a nawet posocznicę. Inne produkują w jelitach duże ilości toksyn, odpowiedzialnych za zapalenia błony śluzowej jelit i objawy zatrucia neurotoksynami. Escherichia coli może występować na skórze, w jamie ustnej, układzie oddechowym i moczowym i powodować m.in. zapalenia opon mózgowych u noworodków, ropnie w jamie brzusznej, zapalenia otrzewnej z sepsą i wstrząsem endotoksycznym. Badania potwierdziły, że ekstrakty wielosiłu mogą posłużyć do produkcji leków antybakteryjnych w leczeniu chorób układu pokarmowego i moczowego, wywołanego przez inwazyjne lub toksynotwórcze szczepy bakterii Escherichia coli. (Patent PL 237 510 B1)
Rosyjscy naukowcy pod kierunkiem W. A. Jewsieenko z Federacji Rosyjskiej badali przydatność saponin z wielosiłu błękitnego w chorobach błony śluzowej nosa w formie donosowych lub doustnych szczepionek przeciwwirusowych i przeciwbakteryjnych. Obiecujące badania prowadzone na zwierzętach wykazały, że wyekstrahowane z wielosiłu błękitnego saponiny sprawdzają się jako adiuwant donosowy w uodparnianiu przeciwko grypie. Potencjał szczepionkowy będzie badany dalej, podobnie jak właściwości poprawiające odporność przeciwko wirusom opryszczki pospolitej typu 1., typu 2. oraz innym patogenom wirusowym i bakteryjnym błon śluzowych (oatext.com/saponins-extracted-from-polemonium-caeruleum-have-adjuvant-activity-in-guinea-pig-intranasal-immunization-with-trivalent-influenza-antigens.php#Article).
