Problemy z pamięcią, zazwyczaj niewinne, czasami zwiastują poważne choroby prowadzące do otępienia. Najczęściej rozpoznawalną jego formą jest choroba Alzheimera. Przyczyny wystąpienia otępienia mogą być natury zwyrodnieniowej, naczyniowej lub zakaźnej. Warto przyjrzeć się najmniej znanym i rzadkim jego powodom. Otępienie inicjować mogą choroby prionowe, pasożytnicze, a także zakażenia wirusowe, bakteryjne i grzybicze. Gdy po przebytej chorobie pacjent długo nie wraca do zdrowia, trzeba zastanowić się, co może być przyczyną osłabionej odporności, pogorszenia pamięci i złego samopoczucia.
Choroby bakteryjne
Borelioza (choroba z Lyme)
Otępienie, kłopoty w orientacji w terenie i wykonywaniu codziennych czynności mogą być spowodowane infekcją Borrelia burgdorfferi, która przenoszona jest przez kleszcze Ixodes. Została ona przebadana pod kątem ewentualnych powikłań w pracy mózgu i układu nerwowego. Niektórzy „szczęśliwcy” po bliskim spotkaniu z zakażonym pajęczakiem odnajdują w teście Western-Blot (jest drugim krokiem w diagnostyce boreliozy po teście Elisa) 3 lub nawet 4 gatunki spiralnie zwiniętych bakterii z grupy krętków, jak np. Borrelia garinii, B. afzelii, B. bavariensis, B.spielmanii, B. bissettii, B. valaisiana lub inne. Powinowactwo do chorób układu nerwowego wykazuje - obok B. burgdorferi - także B. garinii i to one są zazwyczaj odpowiedzialne za złożone objawy określane mianem neuroboreliozy. Choroba ta jest mylona z chorobami psychicznymi, nerwicą, reumatoidalnym zapaleniem stawów, wadami serca, stwardnieniem rozsianym czy chorobą Alzheimera (gov.pl/web/krus/borelioza--podstepna-choroba-nazywana-plaga-xxi-wieku i podyplomie.pl/neurologia/13514,neuroborelioza-trudnosci-diagnostyczne).
Gruźlica
Prątek Mycobacterium tuberculosis z rodziny Mycobacterium jest także rzadką przyczyną otępienia, zazwyczaj u osób z upośledzeniem odporności, w skrajnie złych warunkach bytowania lub zarażonych HIV. Gruźlicze zapalenie opon mózgowych skutkuje bólami głowy, pogorszeniem stanu psychicznego, napadami drgawkowymi i zaburzeniami pamięci u połowy pacjentów.
Kiła układu nerwowego (neurosyphilis)
Nieleczona kiła układu nerwowego jest ważną przyczyną otępienia, które pojawia się nawet po ponad 10 latach od zarażenia. Podobnie jak w przypadku boreliozy czynnikiem sprawczym jest krętek, tym razem z gatunku Treponema pallidum. Może spowodować zapalenie opon i naczyń mózgowych, udary mózgu, ataki padaczkowe, a także apatię, drażliwość, rozkojarzenie, zmiany osobowości i inne.
Choroba Whipple’a
Jest to rzadka choroba atakująca praktycznie cały organizm począwszy od układu pokarmowego, skończywszy na bolesności drobnych stawów, której następstwem jest otępienie i inne objawy neurologiczne, jak pogorszenie funkcji poznawczych, psychicznych, np. splątanie i zaburzenia zachowania oraz depresja. Chorobę powoduje bakteria, gram-dodatnia laseczka Tropheryma whippelli. Infekcja prowadzi do niedożywienia głównie u osób po 60 r.ż., oraz powoduje zmiany w korze mózgu i móżdżku prowadzące do zaniku.
Otępienie mogą też powodować zakażenia meningokokowe i kryptokokowe.
Choroby wirusowe
COVID-19
Wciąż nie milkną echa pandemii koronawirusa z powodu jej długotrwałych, wciąż obserwowanych w społeczeństwach skutków. Naukowcy widzą związek między COVID-19, a występowaniem zespołów otępiennych, co wymaga dalszych badań.
– Szczególnie niepokoją nas objawy neurologiczne występujące w długim przebiegu COVID-19, takie jak utrata smaku i węchu, a także schorzenia poznawcze, w tym „mgła mózgowa”, problemy z koncentracją, pamięcią, myśleniem i mową. COVID-19 może powodować uszkodzenia naczyń krwionośnych mózgu, powodować nieprawidłową odpowiedź układu immunologicznego i jego nadmierną aktywację, ogniska zapalne, a także bezpośrednie przedostanie się wirusa do mózgu – komentuje dr Alireza Atri, dyrektor Banner Sun Health Research Institute w USA. (mcps.com.pl/alzheimer-ryzyko-zachorowan-po-covid-19/alzheimer-dzienne-domy-pobytu/)
Wirusowe zapalenie opon mózgowych
Chorobę mogą powodować wirusy opryszczki różnych typów, wirus Epsteina-Barra, a u osób osłabionych także wirus cytomegalii i ospy wietrznej-półpaśca. Objawy ostrej fazy szybko mijają po leczeniu przeciwwirusowym, ale na dłużej pozostają zaburzenia nastroju, zachowania i funkcji poznawczych z otępieniem. Zapalenie mózgu spowodowane wirusem cytomegalii może prowadzić do nieodwracalnych zmian w różnych obszarach mózgu.
HIV i AIDS
Leczenie przeciwretrowirusowe poprawia stan zarażonych pacjentów, ale nieleczeni - w 5-15% wykazują objawy otępienia. Zaburzenia funkcji poznawczych mają średnio ciężkie nasilenie z pogorszeniem pamięci, nierozpoznawaniem słów, psychozą, zaburzeniami nastroju i osobowości.
Postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia
Ta postępująca, śmiertelna choroba demielinizacyjna ośrodkowego układu nerwowego prowadzi do niedowidzenia połowiczego, niedowładów połowiczych, zmian osobowości i zaburzeń funkcji poznawczych.
Podostre stwardniające zapalenie mózgu
Jest źle rokującym schorzeniem, które w związku ze szczepieniami przeciwko odrze, występuje obecnie rzadko u mężczyzn po 20 r.ż. Objawia się otępieniem, drgawkami, zaburzeniami widzenia, objawami piramidowymi i pozapiramidowymi.
Choroby pasożytnicze
Mózgowa toksokaroza
W przypadku otępienia tego typu sprawstwo przypisuje się nicieniowi, jakim jest glisda psia (Toxocara canis), która (obok glisdy kociej) jest spotykana u domowych pupili. W środowisku pasożyt ten występuje powszechnie w formie jaj, które po połknięciu przez człowieka przechodzą w stadium larwy zasiedlającej ośrodkowy układ nerwowy gospodarza, powodując poza innymi dolegliwościami, także otępienie, zwłaszcza u osób starszych.
Neurocysticerkoza
Tasiemiec uzbrojony (Taenia solium) wnika do organizmu człowieka wraz z mięsem. Zakażenie rzadko manifestuje się objawami neurologicznymi, jak bóle głowy, napady drgawkowe, porażenie połowicze oraz zaburzenia psychiczne i poznawcze, w tym otępienie.
Choroby prionowe
Wciąż mało wiemy o tych rzadkich chorobach. Naukowcy wskazują, że priony mogą być przyczyną otępienia, zwłaszcza szybko postępującego. Najbardziej znana jest Choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD), która manifestuje się zaburzeniami neurologicznymi, snu, zmianami osobowości, osłabieniem, drgawkami, utratą wzroku, zanikiem umiejętności pisania, rozumienia słów, mówienia, a także postępującą demencją. Proces chorobowy kończy się zgonem po około 2 latach. Powolny przebieg CJD występuje u mniej więcej 5% pacjentów – podaje Główny Inspektorat Sanitarny.
Choroba ta bywa dziedziczna i jest określana wtedy jako rodzinna postać – to mniej więcej 10-15% pacjentów. Niestety, w tym wariancie pojawia się wcześniej – już około 40-50 r.ż., sporadycznie nawet w 20 r.ż.
CJD może być przekazana podczas przeszczepów lub innych operacji chirurgicznych, a także - według brytyjskich badań - priony mogą wniknąć do organizmu poprzez układ pokarmowy z produktów wołowych w potrawach. Do wczesnych objawów CJD należą: otępienie, depresja, zmiany osobowości, drażliwość, agresja, urojenia, ataksja, pląsawica, zaburzenia czucia i inne.
Śmiertelna rodzinna bezsenność jest również chorobą prionową i pojawia się między 20 a 70 r.ż. w formie bezsenności i zaburzeń ze strony układu nerwowego oraz ruchowego.
Szczegóły i piśmiennictwo: podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/010/140/original/47-56.pdf?1472637231 oraz w innych przytoczonych linkach do artykuów
